NG?I BU?N NH? M? TA XUA

Tho NGuy?n Duy
B?n th?n huong hu? thom d�m
Kh�i nhang v? n?o du?ng l�n ni?t b�n
Ch�n nhang l?m l�p tro t�n
Xam xam b�ng m? tr?n gian thu? n�o.

M? ta kh�ng c� y?m d�o
N�n m� thay n�n quai thao d?i d?u
R?i ren tay b� tay b?u
V�y nhu?m b�n �o nhu?m n�u b?n m�a.

C�i c�... sung ch�t... d�o chua...
C�u ca m? h�t gi� dua v? tr?i
Ta di tr?n ki?p con ngu?i
Cung kh�ng di h?t m?y l?i m? ru.

Bao gi? cho t?i m�a thu
Tr�i h?ng tr�i bu?i d�nh du gi?a r?m
Bao gi? cho t?i th�ng nam
M? ra tr?i chi?u ta n?m d?n sao.

Ng�n h� ch?y ngu?c l�n cao
Qu?t mo v? kh�c ngh�u ngao th?ng B?m...
B? ao dom d�m ch?p ch?n
Trong leo l?o nh?ng vui bu?n xa x�i.

M? ru c�i l? ? d?i
S?a nu�i ph?n x�c, h�t nu�i ph?n h?n
B� ru m?... M? ru con
Li?u mai sau c�c con c�n nh? chang.

Nh�n v? qu� m? xa xam
L�ng ta - ch? u?t m? n?m d�m mua
Ng?i bu?n nh? m? ta xua
Mi?ng nhai com b�ng lu?i l?a c� xuong...
       
S�i G�n, M�a thu 1986
                                                     (Tr�ch trong t?p "M? v� em" - NXB Thanh H�a 1987)
               S? m?nh cao c? v� thi�ng li�ng nh?t c?a thi ca xua v� nay thu?ng trao v? ngu?i m?, nh?ng h�nh ?nh m� d� nh�n ? g�c d? n�o d?u l?ng d?ng nh?ng n?i ni?m s�u s?c nh?t, cho d� b?n vi?t b?ng b?t k� ng�n ng? n�o.
               Ch?c l?c t? s?c s?ng d�n gian t? nhi?u s?c th�i van ho�, d�n t?c, nh� tho Nguy?n Duy d� d?n v?i ngu?i d?c ti?ng n�i thu?n khi?t nh?t v? t�m t�nh m? - con, d�ng d?i - t�nh ngu?i d?y c?m d?ng trong b�i tho Ngu?i bu?n nh? m? ta xua
               Ti�u d? v� l?i k?t b�i tho l� c�u ca dao d?m th?m, nghia l� nh� tho b?t d?u h�nh tr�nh t�m v? v?i h�nh b�ng m? d� khu?t tr�n n?n ch?t li?u thi ca d�n gian b?ng l?i t?m t�nh x�t xa d?n ray r?t:
B?n th?n huong hu? thom d�m
Kh�i nhang v? n?o du?ng l�n ni?t b�n
Ch�n nhang l?m l�p tro t�n
Xam xam b�ng m? tr?n gian thu? n�o
               Trong d�m, nh�n v?t tr? t�nh d?i ?nh d�m t�m; th?i gian d?ng hi?n, l?p l�nh guong m?t m�nh c?a thu? ?y v� b�y gi?, h�nh b�ng m? trong s? h?i ?c d?y thuong c?m ti?c nu?i. M? d� di xa, di v�o c�i v�nh h?ng, c� th? d� d?n mi?n c?c l?c c� th? d� d?n ni?t b�n, nhung ? d�y d?i di?n v?i con, ngu?i m? v?n l?ng l? d?n nao l�ng. C?p h�nh ?nh �ch�n nhang l?m l�p� v� �xam xam b�ng m?� dua ta d?n g?n hon v?i m?, v?i c�i ngu?i thi�ng li�ng.
               �M? ta� hi?n ra b?ng s? g?n gui nhung ray r?t l�m sao; g?n nhu ca dao nhu d�n gian nhung ray r?t b?i m?t d?i l?n d?n:
M? ta kh�ng c� y?m d�o
N�n m� thay n�n quai thao d?i d?u
R?i ren tay b� tay b?u
V�y nhu?m b�n �o nhu?m n�u b?n m�a
               L?i t? th?c l�m s?ng l?i h�nh ?nh ch�n th?c nh?t c?a m?. Hai ti?ng m? ta r?t ri�ng m� r?t chung. M? ta kh�ng kh�ng c� y?m d�o- kh�ng n�n quai thao- kh�ng �o t? th�n, ch? b�nh d? nguy�n m?u d?i thu?ng, ch�n l?m tay b�n, gieo neo v?t v?. N?i nh? v? m? d� khu?t g?ng g�nh theo c? cu?c d?i t�c gi? du?c bi?u hi?n qua s? d?c d?ng c?a c?a c�c t? l�y b?n th?n, l?m l�p, xa xam, r?i ren c�ng t� d?m cu?c d?i lam lu c?a ngu?i m? qu� nhung cung l� d? t�n vinh d?ng sinh th�nh cao c?. � tho dung d? m� h�nh ?nh tho th?m d?m, s�u s?c d?n nhu?ng n�o.
C�i c�... sung ch�t... d�o chua...
C�u ca m? h�t gi� dua v? tr?i
Ta di tr?n ki?p con ngu?i
Cung kh�ng di h?t m?y l?i m? ru.
               B?t gi�c trong tho h�nh b�ng m?u t? thi�ng li�ng l?i du?c chuy?n ho� b?ng b�ng d�ng th�n c�. Trong ca dao ta thu?ng g?p �con c� l?n l?i b? s�ng/ G�nh g?o nu�i ch?ng ti?ng h�t n? non� hay �c�i c� d?u c?c c?u ao /An sung sung ch�t, an d�o d�o chua� v� �Gi� dua c�y c?i v? tr?i/ Rau ram ? l?i ch?u l?i d?ng cay� ; nghi?t ng� d� m?t l?n n?a t�c gi? d� v?n v�o d?i m? ta, nhu m?t ni?m tri �n th�nh k�nh trong s? x�t xa th�n ph?n. R?i, cung ch�nh c�i c� sung ch�t d�o chua c�y c?i v? tr?i d� l?i hi?n hi?n trong k� ?c b?ng l?ng, d?p d? h?n nhi�n c?a ng�y tho. C�nh c� b�n n�i ho� trong l?i h�t th�nh b?u tr?i u?c mo bay cao bay xa d?n tuong lai. Ch?p ch?i c�nh c�, ch?p ch?i l?i ru k?t n?i th�nh m?t bi?u tu?ng l?n lao nh?t.
               �i?u da di?t nh?t, tri?t lu?n nhi?u nh?t trong b�i tho l?i kh�ng ph?i l� v?n d? l?n lao m� ch�nh l� ? ch? ch�n m?c nh?t; th?c s? n� d� th?c t?nh mu�n ngu?i, h�y nh�n l?i m�nh tr�n n?o v? v?i c�i thi�ng li�ng trong � tho Ta di tr?n ki?p con ngu?i /Cung kh�ng di h?t m?y l?i m? ru. L?i ru kh�ng xa l? trong thi ca ta thu?ng th?y, v?y m� nh?ng ng�n ng? r?t d?i thu?ng c?a Nguy?n Duy l?i khi?n ta x?n xang tru?c ph?n m�nh b?i nh� tho d� nh?n ra ki?p con ngu?i d? g� s�nh du?c m?y l?i m? ru. �M?y l?i� d� l� s? k?t tinh c? cu?c d?i v� c?a nhi?u cu?c d?i; h�y d? nh� tho h?i ?c v? m�nh trong l?i ru dua n�i:
Bao gi? cho t?i m�a thu
Tr�i h?ng tr�i bu?i d�nh du gi?a r?m
Bao gi? cho t?i th�ng nam
M? ra tr?i chi?u ta n?m d?n sao.
Ng�n h� ch?y ngu?c l�n cao
Qu?t mo v? kh�c ngh�u ngao th?ng B?m...
B? ao dom d�m ch?p ch?n
Trong leo l?o nh?ng vui bu?n xa x�i.
               H?i ?c d� h?n kh�ng xa l? d?i v?i m?i ch�ng ta. Ai cung d� hon m?t l?n ngh�u ngao trong d�m trang tu?i tho: ng?a b�n tay ra d?m sao, b�ng quo h?i chuy?n con v?t di sau �ng Th?n n�ng, xa x�i hon th� chuy?n ban ng�y ch� Cu?i di d�u v�n v�n. ��m trang d� l�m ta y�u hon ng�y tho b� trong tr?o nh?t d? r?i y�u m? nhi?u nh?t. Nguy?n Duy th� kh�c, c� l?n nh� tho b?c b?ch: �M? t�i m?t s?m. T�i v� em g�i t�i ? v?i b� ngo?i. H�nh ?nh v? ngu?i m? trong b�i tho "Ng?i bu?n nh? m? ta xua" ch�nh l� h�nh ?nh b� ngo?i t�i h?i d�... Nh?ng d�m h� tr?i trong, gi� m�t b� t�i thu?ng tr?i manh chi?u c�i tr�n m?t d� s�ng M�. C�ng c�c ch�u n?m ng?m trang, k? chuy?n "H?ng Nga", chuy?n "th?ng cu?i ng?i g?c c�y da/d? tr�u an l�a...", chuy?n ng? ng�n n�o d�, ho?c l� d?m "m?t �ng sao s�ng, hai �ng s�ng sao, ba �ng sao s�ng...". N?i ni?m d� bi?u hi?n qua c�c t? l�y ngh�u ngao,dom d�m,leo l?o c�ng l�m ta tr�n tr?ng hon t�nh c?m c?a t�c gi?. Gi?u tu?i tho ng�y ng� trong bu?n l?ng, gi?u nh?ng k� ?c d?p d? s�ng trong trong ni?m d?u �i, nh� tho d� g�i g�m t?t c? s? tr�n tr?ng trong trang vi?t th?m d?m suy tu:
M? ru c�i l? ? d?i
S?a nu�i ph?n x�c, h�t nu�i ph?n h?n
B� ru m?... M? ru con
Li?u mai sau c�c con c�n nh? chang.
               V?n l� l?i ru nhung gi? d�y nh� tho d� n�ng l�n th�nh nh?ng v?n d? tri?t lu?n nh�n sinh, l?i ru m?c m?c b?ng tr? th�nh d?o l� ch�n thi?n minh tri?t c?a m?i ngu?i. L?i ru soi r� b�ng ta di trong d�m, l?i ru ch?t chiu m?t ng?t du?ng dung d?o l� ? d?i. Quy lu?t t? nhi�n B� ru m?... M? ru con/Li?u mai sau c�c con c�n nh? chang tr? th�nh l?i th?c t?nh ch�ng ta tr�n h�nh tr�nh l?n kh�n. Cu?c s?ng hi?n d?i c� khi d� chi ph?i nh?ng h?ng thu?ng d?o l� v� th? di?u m� nh� tho ban khoan h?n kh�ng ph?i kh�ng c� l� do.          
               �...Ai ai ph? m?u, sinh ng� c� lao� (Kinh thi) d� tr? th�nh d?o l� d? ch�ng ta hu?ng v? c?i ngu?n, v? d?ng sinh th�nh. Bi?t v?y nhung d? ho�n th�nh t�m nguy?n d� kh�ng ph?i l� di?u gi?n don, ngay c? nh� tho cung t�m d?n di?u n�y qua ph�t gi�y b?n th?n trong d�m, qua n�t v? c?a t�m linh- kh�i nhang v? n?o du?ng l�n ni?t b�n xa xam
Nh�n v? qu� m? xa xam
L�ng ta - ch? u?t m? n?m d�m mua
Ng?i bu?n nh? m? ta xua
Mi?ng nhai com b�ng lu?i l?a c� xuong...
               �m di?u chung c?a b�i tho ph?ng ph?t n?i bu?n, n?i bu?n tr?c c?m v? h�nh ?nh ngu?i m? ho� c�ng bao k? ni?m th�n thuong. V� ch�nh n?i bu?n d� d� th?p l�n trong l�ng m?i ngu?i nh?ng t�nh c?m ch�n th?t nh?t v? ch?n y�u thuong c?a m�nh. S? hy sinh, d�m b?c d?a con c?a m? g?n v?i nh?ng h�nh d?ng y�u thuong r?t d?i b�nh thuong m� cao c? . H�nh ?nh �ch? u?t m? n?m, ch? r�o ph?n con� v� "mi?ng nhai com b�ng lu?i l?a c� xuong" dua ta d?n t?n c�ng t�nh thuong y�u c?a m? m� thi?t nghi b?t k� ai cung t�m th?y m�nh ? d�. V�, nh?ng k? ni?m d?p c?a tu?i tho v? ngu?i m? trong m?i con ngu?i l� ngu?n s?ng cho nh?ng l� tu?ng cao d?p, nh?ng gi� tr? nh�n van gi�p cho c�i ch�n, c�i thi?n, c�i m? v?n ti?m ?n trong m?i ch�ng ta ph�t tri?n.
               Ng?i bu?n nh? m? ta xua l� b�i tho d?c bi?t b?i n� du?c uom tr?ng ngay tr�n n?n c?a ch?t li?u d�n gian nhung l?i c� d?i s?ng ri�ng c?a n�. S? d?c d?ng c?a 11 t? l�y v�o trong th? tho �6 v� 8� (nhu c�ch nh� tho g?i) d� t?o du?c s? bi?u d?t l?n lao trong m?ch chuy?n c?a ch? d?, d�y cung l� m?t trong nh?ng c�ch bi?u d?t th�nh c�ng nh?t c?a Nguy?n Duy trong g�p ph?n cho b�i tho thang hoa v� t?o m?ch d?ng c?m t? t�c gi? d?n ngu?i d?c.
                                                                                                               
                                                                                                                               Ho�ng T?n Linh