B�nh H�i Mi?ng

H�I MI?NG

(Bad breath)


Ch?t ch?a, hon m?t n?a s? ngu?i s?ng ? M?, m?t l�c n�o d�, s? b? h�i mi?ng. H�ng nam, ? M?, ngu?i ta t?n hon 500 tri?u m?-kim d? �gi? thom hoi th?�.C� ngu?i t? bi?t, d?n than v?i b�c si r?ng m�nh h�i mi?ng. Thu?ng hon, ngu?i h�i mi?ng kh�ng bi?t mi?ng m�nh h�i, cho d?n khi du?c ngu?i kh�c cho bi?t. K? ra, h�i mi?ng cung b?t ti?n, c� khi tr? ng?i cho c�ng vi?c. Nhung �t ai bi?t h�i mi?ng c� th? l� tri?u ch?ng c?a m?t b?nh quan tr?ng b�n trong.

Nguy�n nh�n

C�c nguy�n nh�n g�y h�i mi?ng thu?c hai lo?i: kh�ng ph?i do b?nh, v� do b?nh. N�i chung, da s? tru?ng h?p h�i mi?ng (d?n 90%) c� nguy�n nh�n g�y h�i n?m ngay trong mi?ng.

1. Kh�ng ph?i do b?nh:

- H�i mi?ng bu?i s�ng: trong l�c ta ng? ban d�m, nu?c mi?ng g?n nhu ng?ng ch?y. Nu?c mi?ng l� m?t lo?i x�-b�ng r?t t?t c?a mi?ng, c� t�nh s�t tr�ng. Kh�ng c� nhi?u nu?c mi?ng ban d�m, c�c vi tr�ng trong mi?ng sinh s�i n?y n?, t?o ra m�i h�i. Mi?ng kh� (dry mouth), do b?t c? nguy�n nh�n n�o (trong l�c ng?, do t?t b?nh, do d�ng thu?c, do th? b?ng mi?ng, ...) khi?n mi?ng th�m h�i. Mi?ng kh� kinh ni�n, cung g�y s�u rang, nhi?m tr�ng, ni�m m?c mi?ng thi?u nu?c v� teo nh?.

- D?ng c? nha khoa trong mi?ng (mouth appliances): rang gi?, c?u rang, ho?c d?ng c? nha khoa kh�c trong mi?ng l� noi c�c v?n th?c an tr�i d?t v�o ?n n�u, trong con s�ng gi� g�y do hai h�m rang, l�c ta an. Nh?ng v?n th?c an ?y s? hu th�i, l�m m?i cho c�c vi tr�ng c� s?n trong mi?ng an nh?u. Noi n�o c� an nh?u, noi d� c� m�i. N?u c� th?, ta n�n th�o g? v� ch�i r?a rang gi?, c?u rang, v.v. ng�y m?t l?n v�o bu?i t?i, r?i ng�m ch�ng qua d�m trong nu?c s�t tr�ng. Ho?c l�m d�ng theo l?i ch? d?n c?a nha si.

- Tu?i t�c: m�i c?a hoi th? thay d?i theo tu?i t�c. Ta hay b?o hoi th? c?a tr? em thom m�i s?a. L?n l�n, t? tu?i v? th�nh ni�n (adolescence) d?n tu?i trung ni�n (middle age), hoi th? d� k�m thom tho. C�ng cao tu?i, hoi th? c�ng d? c� m�i, d� ta gi? g�n v? sinh rang mi?ng d�ng c�ch. V�, c�ng cao tu?i, c�c tuy?n nu?c b?t trong mi?ng ta c�ng k�m di, ti?t nu?c b?t �t v? lu?ng, k�m v? ph?m.

- Nh?n d�i: nh?n d�i c� th? g�y h�i mi?ng. Ngu?i b? b?a v� lu?i an ho?c an ki�ng (dieting) hay h�i mi?ng. Khi an, ta nhai l�m nu?c mi?ng ti?t ra nhi?u, r?a, gi?t b?t vi tr�ng trong mi?ng, khi?n mi?ng b?t hay h?t h�i.

- Thu?c l�: thu?c l� lo?i n�o cung g�y h�i mi?ng. B? n� di th�i, b?n oi.

- Th?c an: m?t s? c�c ch?t t? th?c an du?c h?p th? v�o m�u, r?i th?i ra ngo�i co th? qua ph?i. H�nh, t?i, ru?u, pastrami (th?t b� u?p) g�y h�i mi?ng qua co ch? n�y. Ph?i cung th?i nh?ng ch?t bi?n du?ng c?a c�c ch?t th?t (proteins) v� m? (fats). An th?t nhi?u t?t d? h�i mi?ng. O hoi, ho?c �i m?a cung g�y h�i mi?ng.

- Thu?c: nh?ng thu?c d�ng c� t�c d?ng l�m kh� mi?ng d?u c� th? g�y h�i mi?ng. K? ra th� c� nhi?u thu?c l�m kh� mi?ng l?m. Ch?ng h?n, c�c thu?c ch?ng histamines (antihistamines) d�ng ch?a ng?a, ch?a d? ?ng mui, ..., nhu Benadryl, Chlor-Trimeton, Dimetapp, ..., c�c thu?c ch?a b?nh t�m th?n (anxiolytics, antidepressants, antipsychotis...). R?i thu?c l?i ti?u (diuretics), nhi?u thu?c ch?a cao �p-huy?t, thu?c ch?ng dau, ...

2. L� b?nh d?y:

- C�c b?nh h�m mi?ng:

Nhu d� bi?t, trong da s? c�c tru?ng h?p h�i mi?ng, v?n d? n?m ngay trong mi?ng. V? sinh rang mi?ng kh�ng d?, d? b? s�u rang, d? v?n th?c an c? l?n qu?n trong mi?ng, s? gi�p c�c vi tr�ng sinh s�i n?y n?.

B?nh rang v� b?nh vi�m l?i kinh ni�n, c� l? l� nh?ng nguy�n nh�n g�y h�i mi?ng nhi?u nh?t, v� t?o di?u ki?n thu?n l?i cho c�c vi tr�ng ph�t tri?n d�n s?.

C�c v?n d? l�m vi�m sung mi?ng (stomatitis) ho?c lu?i (v� b?nh, do d�ng thu?c, do co th? thi?u c�c sinh t?, ...) g�y h�i mi?ng khi mi?ng, m�i l?, n?t, th?c an b�m v�o nh?ng ch? n?t, l? n�y. C�c vi tr�ng l?i d?ng th?i co, an nh?u c�c v?n th?c an b�m v�o nh?ng ch? n?t, l? n�y, t?o m�i h�i. N?m Candida m?c trong mi?ng cung g�y h�i mi?ng. (N?m Candida l� m?t lo?i n?m g�y b?nh hay m?c ? nh?ng ch? ?m c?a co th? nhu trong �m d?o, trong mi?ng, ..., nh?t l� ? ngu?i d�ng tr? sinh l�u ng�y, ho?c ngu?i dang mang b?nh nhu b?nh AIDS, b?nh ung thu, l�m gi?m s?c kh�ng c? c?a co th?). H�i mi?ng cung c� th? g�y do ung thu c? h?ng (pharyngeal cancer).

? mang tai (ph�a du?i tai, ngay quai h�m) c� tuy?n nu?c mi?ng quan tr?ng g?i l� tuy?n parotid. Nhi?u b?nh l�m tuy?n parotid t?n thuong, kh�ng ti?t d? nu?c mi?ng d? r?a s?ch mi?ng, g�y h�i mi?ng. Ch? xin k? ? d�y m?t v�i b?nh ho?c v?n d? c� th? l�m tuy?n n�y vi�m sung: ti?u du?ng, u?ng ru?u, suy dinh du?ng (malnutrition), mang thai, ung thu m�u, ...

- C�c b?nh to�n di?n (systemic disease):

B?nh ti?u du?ng c� th? l�m hoi th? c� m�i r?t ng?t, nhu m�i tr�i c�y, hay m�i acetone. Ngu?c l?i, b?nh suy th?n (renal failure) khi?n ta th? ra hoi c� m�i nhu m�i tanh c?a c�.

Suy gan n?ng dua d?n h�n m� l�m hoi th? c� v? ng?t amine. M?t s? ngu?i xo gan (cirrhosis) th? ra m�i gi?ng m�i m�u cu (decayed-blood odor) hay m�i tr?ng hu. B?nh ung thu m�u (leukemia) cung v?y, c� th? t?o cho hoi th? m?t m�i m�u cu.

N�ng s?t cao v� thi?u nu?c trong co th? (dehydration) l�m gi?m s? ti?t nu?c mi?ng, dua d?n h�i mi?ng. Co th? thi?u c�c ch?t sinh t? hay mu?i kho�ng, nhu sinh t? A, sinh t? B12, ch?t s?t (iron), k?m (zinc), s? l�m mi?ng kh�, n?t n?, khi?n v?n th?c an d? b�m v�o nh?ng ch? n?t n? n�y.

- C�c b?nh ti�u h�a:

Ngu?i mang b?nh d?i ngu?c bao t?-th?c qu?n (gastroesophageal reflux disease: th?c an trong bao t? d?i ngu?c l�n th?c qu?n, do van d�ng gi?a th?c qu?n v� bao t? l?ng) c� th? h�i mi?ng. V� van d�ng gi?a th?c qu?n v� bao t? l?ng, kh�ng d�ng k�n, c�c m�i kh�ng thom trong b? ti�u h�a bay ngu?c l�n th?c qu?n, r?i theo mi?ng tho�t ra ngo�i. C�c nguy�n nh�n ti�u h�a kh�c g�y h�i mi?ng: ung thu bao t?, nhi?m tr�ng ru?t, ... Ch?y m�u du?ng ti�u h�a cung l�m hoi th? c� m�i nhu m�i m�u dang hu th�i.

- B?nh mui: c�c b?nh vi�m mui, nhi?m tr�ng c�c xoang quanh mui, v?t l? ho?c bu?u trong mui d?u c� th? g�y h�i mi?ng.

- B?nh ph?i: nhu vi�m ?ng ph?i, vi�m ph?i, b?nh lao, ung thu ph?i, ...

- B?nh t�m th?n: c� nhi?u v? ch?ng h�i mi?ng t� n�o, nhung c? quy?t r?ng mi?ng m�nh h�i. ��y l� ?o tu?ng mi?ng b? h�i (delusions of halitosis). Nh?ng v? c� ?o tu?ng nhu v?y c� th? dang mang b?nh s?u bu?n (depression), b?nh t�m th?n ph�n li?t (schizophrenia), b?nh t�m th?n bi?u l? b?ng tri?u ch?ng th? ch?t (somatization), ...

�?nh b?nh

Xin l?i b?n, n?u b?n c� l? h�i mi?ng, v� mu?n ch?a, di kh�m b�c si, b?n n�n k? b?nh th? n�o? Ch? c?n n�i: �Mi?ng t�i hay b? h�i� c� d? chang?

Ch�ng ta d� bi?t, c� v� s? nguy�n nh�n g�y h�i mi?ng, d� da s? nh?ng nguy�n nh�n n?m ngay trong m?m mi?ng c?a ch�ng ta. Gi�p b�c si d?nh b?nh, xin b?n k? b?nh t? m?. B?n nh? dem theo b� x� d? b� x� b? t�c th�m chi ti?t.

B?n cho bi?t v?n d? b?t d?u t? l�c n�o. R?i b?n cho bi?t mi?ng b?n h�i thu?ng tr?c (constant), hay l�c h�i l�c kh�ng (intermittent). L�c n�o cung h�i mi?ng hay g�y do b?nh rang mi?ng, ho?c b?nh to�n di?n. Mi?ng l�c h�i l�c kh�ng hay do b?nh du?ng ti�u h�a, th� d? nhu b?nh d?i ngu?c bao t?-th?c qu?n.

B?n cho bi?t c�c y?u t? n�o l�m b?n h�i mi?ng (ch?ng h?n di l�m bu?i s�ng qu�n d�nh rang, ...), y?u t? n�o l�m h�i mi?ng n?ng hon (th� d?, b?n vi?c qu� n�n hay b? b?a, ...), v� y?u t? n�o l�m ch?ng h�i mi?ng c?a b?n nh? di (ch?ng h?n, nang d�nh v� floss rang, ...).

B?n k? cho b�c si nghe v? th�i quen an u?ng c?a b?n, b?n c� h�t thu?c l� kh�ng, v� d?ng th?i, c�c b?nh b?n dang b?, n?u c�, c�ng c�c thu?c ch?a b?nh n�o b?n dang d�ng. (C�ch t?t nh?t l� b?n dem t?t c? c�c thu?c dang d�ng ? nh� theo, m?i khi di kh�m b?nh).

Sau khi nghe b?n k? b?nh, v� d?t th�m nh?ng c�u h?i h?u l�m s�ng t? th�m v?n d? n?u c?n, b�c si s? tham kh�m b?n k? lu?ng v� to�n di?n (complete physical examination). B�c si s? d?c bi?t kh�m k? mi?ng c?a b?n, k? c? hai m�i, xem ch�ng c� l?, n?t v� ch?n thuong, nhi?m tr�ng ho?c bu?u (tumor). Hai h?ch h?u ? hai b�n c? h?ng c?a b?n (tonsils), n?u c� nh?ng ch? l?i l�m, bi?t d�u cung l�m b?n h�i mi?ng, v� v?n th?c an c� th? chui v�o ?n n�u t?i nh?ng ch? l?i l�m n�y.

B?n c� th? du?c y�u c?u ng?m k�n mi?ng v� th? ra th?t m?nh b?ng mui: n?u c� m�i h�i, dang c� m?t b?nh to�n di?n khi?n hoi th? b?n c� m�i d�y chang? Ngu?c l?i, n?u b?n b?t ch?t mui, ng?m k�n mi?ng, ngung th? m?t ch�t, r?i th? nh? ra b?ng mi?ng, m� c� m�i h�i b�c si ng?i th?y du?c: a, c� g� trong mi?ng hay c? h?ng khi?n hoi th? b?n kh�ng du?c thom r?i d�y.

Sau d�, t�y l?i k? b?nh c?a b?n, v� t�y nh?ng g� t�m th?y trong l�c tham kh�m cho b?n, n?u c?n, b�c si s? cho l�m c�c th? nghi?m (tests), ho?c ch?p phim (radiographic studies). Thu?ng thu?ng, th� r?i ch�ng ta cung s? t�m ra nguy�n nh�n n�o d� khi?n mi?ng b?n kh�ng thom. C� khi, ng?i di ng?i l?i, v?n kh�ng th?y hoi th? c?a b?n h�i, kh�m di kh�m l?i m�i, v?n kh�ng t�m ra nguy�n nh�n r� r?t n�o c� th? gi?i th�ch t?i sao b?n c? nghi r?ng hoi th? c?a b?n h�i, v� d� c? b� x� b?n cung b?o mi?ng b?n c� th?y h�i d�u, b�c si s? b?t d?u nghi r?ng b?n b? ?o tu?ng h�i mi?ng. N?u v?y, hay l� ta nh? d?n b�c si t�m th?n gi�p d?, ph�n t�ch xem b?n dang c� b?nh t�m th?n n�o chang?

Ch?a tr?

S? ch?a tr? h�i mi?ng t�y v�o nguy�n nh�n ta t�m ra. N?u k? th� g�y h�i mi?ng c?a ta n?m ngay trong mi?ng, v� thu?ng l� v?y (d?n 90% c�c tru?ng h?p), th� v? sinh rang mi?ng l� c�ch ch?a ch�nh. Ch�ng ta n�n d�nh rang �t nh?t 2 l?n m?i ng�y, d?ng th?i l�m s?ch c�c k? rang b?ng c�ch �floss� rang v?i gi�y floss �t nh?t ng�y 1 l?n. N�n d�nh rang d�ng k? thu?t, b�n ch?i d�nh rang ch?m ch�n rang, ch? rang v� l?i giao nhau. Ti?n b�n ch?i, ta ch?i lu�n c? lu?i, v� lu?i cung l� ch? th?c an hay b�m v�o g�y h�i. Ch?i lu?i th?t k? tru?c khi di ng? ban d�m v� v�o bu?i s�ng th?c d?y cung gi�p ch?ng h�i mi?ng gi?m nhi?u. B?n nh? di tham nha si m?i nam hai l?n d? ch� r?a rang, d?ng th?i d? nha si tham kh�m xem rang l?i c� ch? n�o hu h?ng c?n ch?a.

An m?t th?c ph?m �t th?t, nhi?u rau tr�i, khi?n ngu?i nh? nh�m, khi?n mi?ng b?t h�i. H�nh, t?i, pastrami (th?t b� u?p) d? l�m h�i mi?ng, ch? n�n d�ng nhi?u.

N?u c� th?, ta b? b?t nh?ng thu?c d�ng khi?n mi?ng b? kh�. N?u kh� mi?ng v?n kh�ng b?t, ta d�ng nu?c mi?ng gi? (saliva substitutes) 30 ph�t tru?c m?i b?a an. Nhai k?o cao-su, lo?i kh�ng c� du?ng (sugar-free gum), l� c�ch r?t t?t gi�p nu?c mi?ng ti?t ra nhi?u, r?a s?ch mi?ng. U?ng nu?c cho d? cung l�m b?t kh� mi?ng. Ru?u, thu?c l� l�m h�i mi?ng, ta ch? n�n ti?c, c? b? qu�ch cho xong.

C�c nu?c x�c mi?ng gi? mi?ng cho thom ch? gi�p ta d?u du?c m�i h�i trong th?i gian ng?n, v� nu?c x�c mi?ng c� ch?a ch?t ru?u c� th? khi?n mi?ng ta kh�. M?t thu?c x�c mi?ng c� t�n Peridex, d�ng thu?ng xuy�n, s? khi?n lu?ng vi tr�ng trong mi?ng gi?m b?t, gi�p ng?a s�u rang v� vi�m nu?u (pha n?a ph?n nu?c n?a ph?n thu?c, gi? trong mi?ng 30 gi�y, ng�y hai l?n sau khi d�nh rang). Thu?c r?t t?t cho nh?ng v? v� b?nh (th?p kh?p, l?n, tai bi?n m?ch m�u n�o, ...), kh�ng th? d�nh rang v� floss rang d�ng c�ch. C� di?u, Peridex c?n c� toa b�c si m?i mua du?c. Thu?c c� th? b�m v�o, d?i m�u rang v� ni�m m?c mi?ng, ho?c thay d?i v? gi�c. Do th?, ngu?i d�ng thu?c Peridex c?n du?c nha si kh�m rang mi?ng tru?c khi d�ng thu?c, sau d�, �t nh?t 6 th�ng m?t l?n.

C�i mi?ng kh�ng c� kh�ng du?c, thom l�c c�n tho, n?ng m�i d?n khi tu?i d?i ch?ng ch?t. R?t nhi?u nguy�n nh�n kh�c nhau g�y h�i mi?ng, nhung trong da s? c�c tru?ng h?p, k? th� g�y h�i n?m ngay trong mi?ng. V? sinh rang mi?ng l�m d?u, n?u v?n kh�ng b?t h�i mi?ng, b?n n�n di kh�m b�c si, v� k? b?nh t? m?, chi ti?t.

K? nhu M?, m� hon n?a s? ngu?i M? (d?ng qu�n ch�ng ta cung l� d�n M? c? d?y), m?t l�c n�o d�, c�n b? h�i mi?ng. Kh�ng bi?t c� d�n t?c n�o, m?m mi?ng thom hon?