M?t tr?i là trung tâm trong Thái Duong h? c?a chúng ta. T?t c? các thiên th? trong Thái Duong h?, bao g?m các hành tinh, thiên th?ch, sao ch?i, …, quay xung quanh nó. Kho?ng cách t? Trái d?t t?i M?t tr?i du?c g?i là m?t don v? thiên van (AU). M?t don v? AU hi?n du?c xác d?nh b?ng 149.597.870.700 mét.
Theo trang Space, các nhà thiên van h?c dã s? d?ng don v? AU d? do m?i kho?ng cách trong Thái Duong h?. Ví d?, sao M?c cách M?t tr?i 5,2 AU trong khi sao H?i vuong cách trung tâm Thái Duong h? t?i 30,07 AU. ? rìa ngoài cùng c?a Thái Duong h?, dám mây Oort, noi du?c cho là cái nôi c?a các sao ch?i, cách M?t tr?i 100.000 AU. Kho?ng cách t?i ngôi sao g?n nh?t, Proxima Centauri, x?p x? 250.000 AU. Tuy nhiên, d? do các kho?ng cách xa hon, gi?i thiên van h?c dã s? d?ng nam ánh sáng hay kho?ng cách ánh sáng di chuy?n du?c trong m?t nam c?a Trái d?t – tuong duong 63.239 AU. Vì v?y, theo quy d?i, Proxima Centauri n?m cách M?t tr?i 4,2 nam ánh sáng.
Qu? d?o hình elip
Ðon v? thiên van (AU) là kho?ng cách trung bình t? Trái d?t t?i M?t tr?i. C? 365,25 ngày – t?c là 1 nam, Trái d?t hoàn thành m?t vòng xoay tròn quanh trung tâm c?a Thái Duong h?. Tuy nhiên, qu? d?o c?a Trái d?t không ph?i là m?t vòng tròn hoàn h?o, mà có hình d?ng gi?ng hình ovan ho?c elip hon. Trong su?t th?i gian c?a m?t nam, Trái d?t th?nh tho?ng d?ch chuy?n g?n hon t?i M?t tr?i và dôi khi xa hon. L?n ti?p c?n g?n nh?t c?a Trái d?t t?i M?t tr?i du?c g?i là di?m c?n nh?t, di?n ra vào d?u tháng 1 và có kho?ng cách kho?ng 146 tri?u km. Th?i di?m Trái d?t ? xa M?t tr?i nh?t, kho?ng 152 tri?u km, du?c g?i là di?m vi?n nh?t.
Xác d?nh các kho?ng cách
L?ch s? ghi nh?n, ngu?i d?u tiên do kho?ng cách t? Trái d?t t?i M?t tr?i là Aristarchus vào kho?ng nam 250 tru?c Công nguyên. Ð?n th?i hi?n d?i, nhà thiên van h?c Christiaan Huygens dã tính toán kho?ng cách t? Trái d?t t?i M?t tr?i vào nam 1653.
Ông s? d?ng các giai do?n c?a sao Kim d? tìm ki?m các góc trong tam giác sao Kim – Trái d?t – M?t tr?i. Ví d?, khi sao Kim xu?t hi?n ? tr?ng thái du?c M?t tr?i r?i sáng m?t n?a, 3 thiên th? hình thành m?t tam giác d?u nhìn t? Trái d?t. Ph?ng doán kích thu?c c?a sao Kim (m?t cách vô tình l?i chính xác), ông Huygens dã có th? xác d?nh kho?ng cách t? sao Kim t?i Trái d?t, và khi bi?t du?c kho?ng cách dó, c?ng v?i các góc c?a tam giác, ông dã có th? do du?c kho?ng cách t?i M?t tr?i. Tuy nhiên, vì phuong pháp c?a Huygens m?t ph?n là s?n ph?m mang tính suy doán và không hoàn toàn d?a trên can c? khoa h?c nên ông thu?ng không du?c tín nhi?m.
Giovanni Cassini dã tìm kho?ng cách t? Trái d?t t?i sao H?a tru?c, r?i t? dó tính toán ra kho?ng cách t? Trái d?t t?i M?t tr?i. ?nh: Astronomy for beginners
Nam 1672, Giovanni Cassini dã s? d?ng m?t phuong pháp bao g?m c? th? sai hay sai s? góc, d? tìm kho?ng cách t?i sao H?a và d?ng th?i tính toán ra kho?ng cách t?i M?t tr?i. Ông dã c? m?t ngu?i d?ng nghi?p có tên Jean Richer t?i vùng Guiana thu?c Pháp trong khi b?n thân ? Paris. H? dã do d?c v? trí tuong d?i c?a sao H?a v?i các ngôi sao khác và l?p lu?i tam giác nh?ng k?t qu? do d?c này v?i kho?ng cách dã bi?t gi?a Paris và Guiana. M?t khi n?m du?c kho?ng cách t?i sao H?a, h? cung có th? tính toán du?c kho?ng cách t?i M?t tr?i. Vì các phuong pháp c?a Cassini mang tính khoa h?c hon nên ông thu?ng du?c tin c?y.
Phuong trình m?i
V?i s? ra d?i c?a tàu vu tr? và radar, con ngu?i dã có trong tay nh?ng phuong th?c d? do d?c tr?c ti?p kho?ng cách gi?a Trái d?t và M?t tr?i. Ð?nh nghia v? don v? thiên van (AU) t?ng là “bán kính c?a m?t qu? d?o tròn, không xáo tr?n quanh M?t tr?i c?a m?t h?t có kh?i lu?ng vô cùng nh?, di chuy?n v?i chuy?n d?ng trung bình 0,01720209895 radian m?i ngày (du?c g?i là h?ng s? Gaussian)".
Ngoài vi?c khi?n m?i th? tr? nên khó m?t cách không c?n thi?t d?i v?i các giáo su thiên van h?c, d?nh nghia trên th?c t? không phù h?p v?i h?c thuy?t tuong d?i nói chung. S? d?ng d?nh nghia cu, giá tr? c?a AU s? thay d?i d?a vào v? trí c?a ngu?i quan sát trong Thái Duong h?. N?u ngu?i quan sát ? trên sao M?c s? d?ng d?nh nghia cu d? tính toán kho?ng cách gi?a Trái d?t và M?t tr?i, k?t qu? s? sai l?ch so v?i con s? tính toán du?c trên Trái d?t kho?ng 1.000 mét.
Hon th? n?a, h?ng s? Gaussian ph? thu?c vào kh?i lu?ng c?a M?t tr?i, và vì M?t tr?i m?t d?n kh?i lu?ng khi t?a ra nang lu?ng nên giá tr? c?a AU thay d?i cùng v?i nó.
Tháng 8/2012, Hi?p h?i Thiên van h?c qu?c t? b? phi?u tán thành chuy?n d?i d?nh nghia v? don v? thiên van sáng m?t con s? cu, don gi?n hon: 149.597.870.700 mét. Con s? này d?a trên t?c d? c?a ánh sáng, m?t kho?ng cách xác d?nh không liên quan d?n kh?i lu?ng c?a M?t tr?i. 1 mét du?c d?nh nghia là kho?ng cách mà ánh sáng di chuy?n du?c trong m?t môi tru?ng chân không trong 1/299.792.458 giây.
Tu?n Anh
|