DINH DU?NG

Dinh du?ng l� nh?ng ch?t nu�i co th?, n?u cung c?p kh�ng d?y d? c�c ch?t th� co th? b? r?i lo?n chuy?n h�a v� ?nh hu?ng tr?c ti?p d?n s?c kh?e. Kh�ng c� dinh du?ng th� kh�ng m?t sinh v?t n�o t?n t?i. Con ngu?i an t? khi ? trong b?ng m?. Dinh du?ng g?m kh�ng kh�, nu?c, c�c nguy�n t? h�a h?c trong t? nhi�n v� c�c h?p ch?t h?u co trong d?ng th?c v?t. B?t k? m?t ch?t dinh du?ng n�o v�o co th? cung d?u du?c co quan ti�u h�a v� h� h?p x? l� cho ph� h?p v?i d?c t�nh sinh h�a c?a co th?.

1. Kh�ng kh�

G?m 20,9%oxy, 78,1% Nito, 0,9 % , 0,03% Co_{2 ,} c�c kh� tro nhu Heli, Metan, cripton, Hidro, Nitro oxit, Xeon v� hoi nu?c�

Khi h�m lu?ng O₂ gi?m du?i 15% th� co quan h� h?p g?p tr? ng?i. N�o m?t o xy trong 4 ph�t s? b? li?t.

M?t ngu?i n?m m?t ng�y d�m ti�u th? h?t 400-500 lit Oxy. M�a xu�n, t?n s? h� h?p cao hon 1/3 m�a thu.

2. Nu?c

C� c�ng th?c h�a h?c l� H₂ O. H�m lu?ng nu?c trong co th? nam l� 60%, trong n? l� 50%. Khi co th? gi?m 20% nu?c con ngu?i s? ch?t. Nhu c?u nu?c cho ngu?i l?n m?i ng�y l� 2500ml. Trong nu?c c� c�c kho�ng ch?t nhu s?t, d?ng, k?m, nh�m, manh�, can xi, clo, Mangan�

Trong co th?, nu?c ph�n b? kh�ng d?u: Theo t? l? ph?n tram th� ? c�c m� m? c� 20%, xuong c� 25%, gan 70%, co b?p 75%, m�u 80 %, �c 80 %.

3. C�c nguy�n t? h�a h?c trong t? nhi�n

Cho d?n nay ngu?i ta d� t�m ra 116 nguy�n t? h�a h?c trong d� c� 94 nguy�n t? c� trong t? nhi�n c�n l?i l� t?ng h?p trong ph�ng th� nghi?m b?ng m�y gia t?c h?t. Trong s? 94 nguy�n t? t? nhi�n ngu?i ta m?i t�m th?y 74 nguy�n t? c� trong th?c v?t v� g?n 50 nguy�n t? c� trong ngu?i, trong d� c� nhi?u nguy�n t? chua bi?t du?c vai tr� sinh l� c?a ch�ng. Vi?c h?p th? c�c nguy�n t? cung theo m?t t? l? th�ch h?p trong m?i di?u ki?n v� ho�n c?nh c? th?, n?u s? cung c?p kh�ng c�n d?i theo t? l? s? b? ho?c l� d�o th?i ho?c l� l�m k�m h�m s? h?p thu c�c nguy�n t? kh�c.

C� 4 nguy�n t? kim lo?i l� nh�m Al, Cadimi Cd, Th?y ng�n Hg v� Ch� Pb l� g�y d?c cho co th? n?u nhi?m nhi?u. T?ng lu?ng c�c nguy�n t? t? nhi�n chi?m 5% tr?ng lu?ng co th?.

4. C�c h?p ch?t h?u co

A. Prot�t

Ch?t d?m. L� th�nh ph?n c?u tr�c b?t bu?c c?a t? b�o, chi?m m?t lu?ng nhi?u nh?t trong c�c ch?t h?u co v� c� vai tr� quan tr?ng trong c?u tr�c v� ho?t d?ng s?ng c?a t? b�o. C�c ph?n t? protein d?u ch?a C 50 - 55%, O 21-24%, H 6,5-7,3 %, N 15-18%, v� c�c nguy�n t? h�a h?c kh�c. Ph�n t? protein l?n nh?t d�i 0,1 micromet, ph�n t? lu?ng t?i 1,5 tri?u �VC. Trong protein c� c�c axit amin. T?ng lu?ng protein chi?m 19% tr?ng lu?ng co th?.

Ch?c nang c?a protein

C?u th�nh c�c t? ch?c c?a co th?.

C?u th�nh c�c Enzym v� c�c hoocmon.

C?u th�nh c�c kh�ng th?.

�i?u ti?t �p l?c th?m th?u.

Cung c?p nang lu?ng. 1 gam protein cho 4 kcal

Nh?n bi?t v� b?t nh?ng v?t l? x�m nh?p co th?, ti?t ra ch?t h�a h?c d? ti�u di?t vi r�t l?�

L� vai tr� trung gian cho ph?n ?ng tr? l?i c?a t? b�o th?n kinh

�i?u h�a qu� tr�nh truy?n th�ng tin di truy?n, di?u h�a qu� tr�nh trao d?i ch?t.

Ch?ng d? co h?c.

D? tr? dinh du?ng, cung c?p c�c ax�t amin cho c�c ph�i.

Nhu c?u: Chi?m 11 � 14 % t?ng nhu c?u nang lu?ng. ? tr? em v� thanh ni�n l� 13 � 14 %, ? ngu?i l?n l� 11 � 12 %.

Ngu?n trong t? nhi�n Protein c� trong d?ng, th?c v?t. H�m lu?ng trong gia s�c, gia c?m, th?y s?n l� 10 � 20 %, trong s?a tuoi c�c lo?i l� 1,5� 3,8%, trong tr?ng l� 11 � 14 %, d?u kh� c�c lo?i l� 20 � 40 %, trong ngu c?c c�c lo?i l� 6 � 10 %, trong rau qu?.

B. Lip�t

- Ch?t b�o Lip�t du?c c?u t?o t? C, O, H c� t? tr?ng nh? hon nu?c, kh�ng tan trong nu?c. N?u ? nhi?t d? thu?ng m� d�ng l?i g?i l� m?, kh�ng d�ng l� d?u. T?ng lu?ng Lipit trong co th? chi?m 15%.

Vai tr� c?a lip�t:

L� ngu?n nang lu?ng , 1 gam ch?t b�o cho 9 Kcal

L� th�nh ph?n c?u tr�c t? b�o th?n kinh, n�o, tim, gan, tuy?n sinh d?c, chuy?n h�a cholesterol.

Tang cu?ng s?c d? kh�ng, b?o v? c�c co quan v� duy tr� nhi?t d? co th?.

Th�c d?y vi?c h?p th? Vitamin tan trong m?.

Ngu?n cung c?p: �?ng v?t nhu m? c�c lo?i, v� th?c v?t nhu d?u c�c lo?i.

Nhu c?u Chi?m du?i 30 % t?ng nhu c?u nang lu?ng, t?t nh?t l� t? 20 d?n 25%.

C. Glux�t

L� ch?t h?u co ph? bi?n trong m?i t? b�o g?m 3 nguy�n t? C, H, O, c� c�ng th?c c?u t?o chung l� (CH₂O)_n. V? m?t dinh du?ng cung d? ch? du?ng c�c lo?i. Theo k?t c?u h�a h?c du?c chia th�nh:

- Monosacarit � du?ng don g?m Glucoza - du?ng nho l� m?t lo?i du?ng quan tr?ng nh?t trong co th?, du?ng trong m�u ch�nh l� glucoza, n� t?n t?i ch? y?u trong th?c an th?c v?t. Fructoza � du?ng qu? l� lo?i du?ng ng?t nh?t, d? ng?t g?p 1,75 l?n du?ng m�a, sau khi h?p th?, co th? s? chuy?n th�nh du?ng Glucoza. Galactoza l� ch?t ph�n gi?i du?ng s?a, sau khi du?c h?p thu n� du?c co th? chuy?n th�nh du?ng glucoza.

- �isacarit � du?ng d�i do hai ph�n t? du?ng t?o th�nh, du?ng n�y ph?i du?c ph�n gi?i th�nh du?ng don r?i co th? m?i h?p th?. �� l� du?ng Sacroza � du?ng m�a, du?ng Mantoza � du?ng m?ch nha, �u?ng Lactoza � du?ng s?a.

- Polysacarit � du?ng cao ph�n t? do nhi?u ph�n t? du?ng Glucoza k?t h?p v?i nhau, n� kh�ng c� v? ng?t, kh� h�a tan trong nu?c. N� ph?i ph�n gi?i th�nh Glucoza th� co th? m?i h?p th?.

C�ng d?ng sinh l� c?a du?ng

- Cung c?p nang lu?ng. L� ngu?n nang lu?ng duy nh?t c?a h? th?n kinh, khi lu?ng du?ng m�u th?p s? b? h�n m�, t? vong. 1 g cho 4 Kcal.

- C?u t?o n�n c�c t? ch?c th?n kinh.

- B?o v? gan gi?i d?c. Khi lu?ng du?ng t?n tr? d?, gan s? c� kh? nang gi?i d?c m?nh d?i v?i nhi?u lo?i ch?t d?c.

- Ch?ng t?o th? xeton.

- Gi�p cho qu� tr�nh th? tinh.

Lu?ng cung c?p Chi?m 60 � 70 % t?ng nhu c?u nang lu?ng. Do kh� x�c d?nh nang lu?ng ti�u th? m?i ng�y n�n ngu?i ta thu?ng d�ng phuong ph�p c�n n?ng d? t�nh lu?ng du?ng c?n thi?t v� d?: v?i tr? nh? m?i ng�y m?i kg tr?ng lu?ng c?n 12 gam, tru?c 13 tu?i c?n 15 g, sau 13 tu?i c?n 10 gam. N?u m?t em b� 10 tu?i c� c�n n?ng 20 kg th� m?i ng�y c?n 15 x 20 = 300 gam du?ng, M?t ngu?i l?n n?ng 50 kg th� m?i ng�y c?n 50 x 10 = 500 gam du?ng.

Ngu?n cung c?p

Ch? y?u t? trong th?c an ngu c?c v� rau qu?, trong du?ng c�t, nu?c ng?t, b�nh k?o.

5. Vitamin

L� t�n g?i chung cho nhi?u lo?i h?p ch?t h?u co c?n thi?t d? duy tr� c�c ho?t d?ng s?ng, tuy t�nh ch?t h�a h?c v� k?t c?u c?a ch�ng kh�ng g?n gi?ng nhau nhung c� nh?ng di?m chung sau:

T?n t?i t? nhi�n trong th?c an v?i h�m lu?ng nh?, c� lo?i l� vitamin b?n th?, c� lo?i l� ti?n t?.

M?i lo?i Vitamin d?m nhi?m ch?c nang chuy?n h�a kh�c nhau nhung kh�ng cung c?p nang lu?ng, kh�ng ph?i l� th�nh ph?n k?t c?u co th?.

Co th? ch? c?n m?t lu?ng �t l� th?a m�n du?c nhu c?u nhung ph?i d?y d?.

Vitamin tan trong nu?c

- Vitamin B₁ C?i thi?n tr� nh?, c?n cho h? th?n kinh. Li?u lu?ng cho ngu?i l?n l� 1,4 mg/ng�y. Ch?t tr? gi�p h?p thu: vitamin C, ax�t Citric. Ch?t ?c ch? h?p thu: U?ng ru?u, Tr�, C� ph�, ch?t SO₂ . �? ph�ng n?u d�ng li?u 3 g/ ng�y.

- Vitamin B₂ C?i thi?n sinh l?c, duy tr� da, m�ng, t�ckh?e m?nh, gi?m ch?ng v?p b? khi mang thai. Li?u d�ng 1,6 mg/ng�y. Ch?t tr? gi�p h?p thu: Selen, c�cvitamin nh�m B kh�c. Ch?t ?c ch? h?p thu: U?ng nhi?u ru?u, c�c thu?c ch?ng suy nhu?c, nhi?u s?t, k?m, d?ng, man gan, h�t thu?c l�, u?ng thu?c ng?a thai. �? ph�ng : ngu?i b? d?c th?y tinh th? kh�ng d�ng nhi?u hon 10 mg/ng�y, d�ng li?u cao hon 200 mg/ng�y l� b?t l?i.

- Vitamin B₃ L�m h? m?c cholesterol cao, t?t cho ngu?i nghi?n ru?u, c?i thi?n m?n tr?ng c� d?. Li?u d�ng 25-30 mg. Ch?t h? tr? h?p thu: C�c vitamin nh�m B. Ch?t ?c ch? h?p thu: Thu?c kh�ng sinh, nghi?n ru?u, thu?c ng?a thai, tr�, c� ph�. �? ph�ng: d�ng 3-6 g s? b? h?i gan, b?nh g�t tr�nh d�ng.

- Vitamin B₅ . L�m mau l�nh v?t thuong, g?m vi�m kh?p. Li?u lu?ng 6 mg/ng�y. H? tr? h?p thu: c�c sinh t? B. ?c ch? h?p thu: Ru?u, tr�, c� ph�. �? ph�ng ng? d?c n?u d�ng 10 mg/ng�y.

- Vitamin B₅ Ax�t panothenic. Nhu c?u 4-7 mg/ng�y. Tham gia v�o vi?c t?ng h?p ax�t b�o, h�nh th�nh kh�ng th?.

- Vitamin B₆  L�m d?u h?i ch?ng ti?n kinh nguy?t, c� m?t ph?n nh? du?c t?ng h?p ? ru?t, c?i thi?n t�nh tr?ng suy nhu?c, ch?ng n�n. Li?u d�ng 2 mg/ng�y. Ch?t h? tr? h?p thu c�c sinh t? B, k?m, Mg. Ch?t ?c ch? h?p thu: U?ng ru?u, thu?c ng?a thai, h�t thu?c, kh�ng sinh. �? ph�ng: ng? d?c khi d�ng 200 mg/ ng�y.

- Vitamin B₈ � Vitamin H, Biotin, c?n cho v?n chuy?n CO₂ , kh?amoniac. Li?u lu?ng 100-300mcg/ng�y.

- Vitamin B₉ � Ax�t folic. Tr�nh d? t?t b?m sinh, gi?m r?i ro b?nh tim, ch?ng thi?u m�u nguy�n h?ng c?u. Li?u d�ng 200 mcg/ng�y. Ch?t h? tr? h?p thu vitamin nh�m B. Ch?t ?c ch? h?p thu: Ru?u, thu?c gi?m dau, thu?c ng?a thai, thu?c tr? ti?u du?ng. �? ph�ng: d�ng nhi?u s? c?n tr? h?p thu k?m, c?n th?n v?i ngu?i b?nh d?ng kinh.

- Vitamin J � cholin. C?n cho ph�ng ch?ng gan m?, duy tr� chuy?n h�a lipit, nhu c?u v�i mg.

- Vitamin B₁₂Tr�nh b?nh thi?u m�u, gi�p tang tru?ng nhanh, b? th?n kinh, gi?m stress. Nhu c?u 2-3 mcg/ ng�y. Ch?t h? tr? h?p thu: Ca, Sinh t? B, A, C, E. Ch?t ?c ch? h?p thu: Ru?u, thu?c ng?a thai, thu?c ng?, thu?c tr? ti?u du?ng, huy?t �p. �? ph�ng khi d�ng li?u 3g/ ng�y.

- Vitamin C _-A xit ascobic, L�m l�nh v?t thuong, ch?ng o xy h�a, gi�p h?p thu s?t, tr�nh d?c th?y tinh th?. T?n t?i ? d?ng L m?i c� ho?t t�nh sinh h?c, d?ng D kh�ng c� ho?t t�nh sinh h?c. C� t�c d?ng t?t nh?t khi ? trong t? nhi�n � rau q?a. Lu?ng h?p thu t?t nh?t l� 30-60 mg/ng�y. Ch?t h? tr? h?p thu: Ch?t Bioflavoid trong th?c v?t, Ca, Mg. Ch?t ?c ch? h?p thu: Thu?c ng?a thai, h�t thu?c, thu?c tr? nhi?m tr�ng v� m?n, thu?c gi?m dau. �?ph�ng u?ng hon 1 g/ ng�y s? nhi?m d?c.

Ngay t? nam 1930 khi ph�n l?p du?c Vitamin C, Albert Szent-Gyorgy � Nh� sinh h�a Hungari cho r?ng Vitamin C nguy�n ch?t kh�ng c� vai tr� sinh h�a n?u kh�ng c� Flavonoid. ��y l� v?n d? ch�ng ta c?n ph?i suy nghi v? gi� tr? c?a Vitamin C n�i ri�ng v� nh?ng vitamin t?ng h?p.

Vitamin tan trong m?

- Vitamin A. v� Caroten . Vitamin A T?n t?i trong thi�n nhi�n ? hai d?ng: Vitamin A ₁ RETINOL V� Vitamin A_{2 .} Caroten l� ti?n Vitamin A c� th? chuy?n th�nh Vitamin A. C� t�c d?ng h�nh th�nh ph�t tri?n l?p bi?u m�, c?n cho ph�t tri?n t? b�o, l�m ch?m bi?n ch?ng g�y ung thu, c?n cho m?t, sao ch�p gen, t?t cho mi?n d?ch. Li?u d�ng 800mcg/ng�y = 3 gam gan = 8 qu? tr?ng. Ch?t h? tr? h?p thu: ch?t b�o ho?c d?u. Ch?t ?c ch? h?p thu: thu?c dau d? d�y, thu?c gi?m chlesterol, thi?u k?m. �? ph�ng li?u 300mg cho ngu?i l?n v� 100mg cho tr? em s? g�y h?i.

- Vitamin D Gi�p ch?ng c�i xuong, tr? b?nh v?y n?n. Li?u lu?ng 5 mcg/ng�y. �? ph�ng n?u d�ng qu� s? c� h?i. N?u kh�ng c� Vitamin D th� cung c?p canxi l� v� nghia .

Ngu?i ta g?i Vitamin D l� vitamin �nh s�ng v� n� du?c co th? t?ng h?p t? �nh s�ng m?t tr?i. M?t Cm² da phoi n?ng 3 gi? s? t?ng h?p du?c 18 don v? qu?c t? vitamin D. T?ng di?n t�ch da ngu?i tru?ng th�nh l� 2 m^{2 ­­­} n?u phoi n?ng trong 1 gi? s? t?ng h?p du?c lu?ng Vitamin D d�ng trong c? th�ng. T?ng di?n t�ch ph?n da phoi n?ng c?a tay, d?u, c?, c�nh tay, c?ng tay, b�n tay chi?m chi?m t? 34 % di?n t�ch da to�n th�n (tr? so sinh), 21% di?n t�ch to�n th�n ( ngu?i l?n) . V� v?y c� th? kh�ng c?n ph?i cung c?p Vitamin D cho co th? qua du?ng ti�u h�a. M?t di?u luu � l� ch? n�n ra n?ng v�o th?i di?m t? 7 d?n 9 gi? s�ng v� t? 13 gi? d?n t?i d? tr�nh tia c?c t�m l�m t?n h?i da.

- Vitamin E Gi�p gi?m r?i ro b?nh tim, ch?ng oxy h�a. Li?u lu?ng d�ng 10 mg/ ng�y. Ch?t h? tr? h?p thu: Vitamin C, selen. Ch?t ?c ch? h?p thu: thu?c gi?m cholesterol, nhi?u s?t, d?ng, Mg, thu?c ng?a thai. �? ph�ng ngu?i thi?u vitamin K, n?u d�ng nhi?u Vitamin E ?nh hu?ng d?n d�ng m�u, ngu?i b?nh tim, cao huy?t �p, thi?u m�u c?c b?.

- Vitamin K Gi?m �i m?a v� bu?n n�n khi c� thai, c?i thi?n xuong. Li?u d�ng kh�ng x�c d?nh. Ch?t h? tr? h?p thu: th?c ph?m l�n men nhu s?a chua. Ch?t ?c ch? h?p thu: Thu?c h? cholesterol, thu?c gi?m dau, thu?c kh�ng sinh. �? ph�ng d�ng li?u caos? ph�n h?y t? b�o h?ng c?u.

Ngo�i ra c�n nh?ng ch?t g?n gi?ng Vitamin nhu:Vitamin B₄, B₁₀ , B ₁₁ , B_{13 ,} B₁₅ ,B₁₇ , Vitamin F, Vitamin I.

- Vitamin P - Flavonoid . �u?c nh� h�a h?c Hungari � Szent Gyorgyi t�m ra nam 1930. Flavonoid du?c m?nh danh l� � nh?ng ngu?i th? s?a ch?a sinh h�a c?a t? nhi�n� g?m m?t nh�m (d� t�m du?chon 4000 h?p ch?t) c�c h?p ch?t ph? bi?n trong th?c v?t c� b?n ch?t l� nh?ng polyphenol c� t�c d?ng ch?ng o xy h�a r?t d?c hi?u. N� tuong d?i ?n d?nh trong m�i tru?ng nhi?t, Oxy v� c� d? axit v?a ph?i, nhung s? b? ph�n h?y nhanh khi g?p �nh s�ng. Nh? kh? nang s?a ch?a c�c ph?n ?ng c?a co th? ch?ng l?i c�c h?p ch?t kh�c trong c�c d? ?ng nguy�n virus v� c�c ch?t sinh ung thu . Nh? v?y ch�ng c� c�c d?c t�nh kh�ng vi�m, kh�ng d? ?ng, ch?ng vi r�t v� ch?ng ung thu. N� l� ch?t ch?ng o xy h�a m?nh gi�p co th? ch?ng l?i c�c t?n thuong do s? o xy h�a v� c�c g?c t? do m?t c�ch h?u hi?u. V� v?y Flavonoid c� t�c d?ng b?o v? h? tim m?ch, gi?m nguy co t? vong do c�c b?nh l� tim m?ch nhu thi?u m�u co tim, dau th?t ng?c, nh?i m�u co tim, xo v?a d?ng m?ch. Kh? nang ch?ng o xy h�a c?a Flavonoid c�n m?nh hon vitamin C, Vi tamin A, Vitamin E, selen, k?m�N?u lu?ng flavonoid cung c?p kh�ng d? h�ng ng�y th� b?nh l� tang l�n r� r?t. M?i lo?i flavonoid c� nh?ng l?i �ch ri�ng nhung ch�ng thu?ng h? tr? l?n nhau, ph? t�c d?ng ch?ng ch�o nhau.

Phuong Th?o (Theo Th�i B�nh)